بدنه رحم کوتاه بوده و به شکل کوچکی بسط یافته است . در صورتی که شاخ های رحم به نسبت طولانی خیس از آن میباشد . آنگاه از لقاح و آبستنی ، رویان از Oviduct وارد شاخ های رحم می شود . در این محل جنین رشد و توسعه می یابد و جفت (placenta ) به وجود می آید . همپا با بزرگ شدن جنین به رحم منتقـل می شود . رحم عضوی عضلانی میباشد و اندازه ی آن در زمان آبستنی ارتقا می یابد . دیواره آن در حدود 10- 3 میلی متر میباشد لایه های آن از درون به خارج عـبارت اند از: آندومتر ، میو متر و لایه ی سروزی . کارانکول ها از مشخصه های رحم در نشخوارکنندگان می باشد و در حقیقت محل اتصال جفت می باشد .
گردن
رحم، واژن و فرج ( ( Cervix,Vagina and Vulva سرویکس یا این که گردن رحم سدی هست بین رحم و واژن که به اندازه ها ی مختلف ، از 3- 2 سانتی متر در تلیسه تا تقریبا" 10 سانتی متر در گاو بالغ چشم می شود که دارای دیواره فیبروزی ضخیمی میباشد . به رخ پیچ خورده می باشد و صرفا در موقع وضع حمل و فحلی گشوده میباشد . بدین ترتیب این مجرا رحم را مسدود می نماید .
واژن به سمت خلف از گردن رحم تا خروجی دستگاه تناسلی ادامه می یابد و ارتفاع آن بسته به آبستنی یا این که عدم آبستنی تتغییر می کند . در کف واژن مجرای خروج ادرار قرار دارااست و در سمت عقب آن ته کیسه قرار دارااست . دیواره آن سفت و قابل انعطاف است و لایه پوششی یا این که اپیتلیوم آن با سیکل تخمدانی تغییر تحول می کند . سلول های نزدیک گردن رحم میکوس ترشح می نمایند و در سطح فحلی فعال میباشد . در آخری قسمت ، از دستگاه تناسلی دام ماده فرج قرار داراست .
شناخت
با دستگاه تناسلی دام نر دستگاه ایجاد نظیر حیوان نر مشتمل بر اندام های اولیه، ثانویه و ضمینه است . بیضه ها اعضای اول جنسی دام نر میباشند که در کیسه بیضه (Srotum) جای دارا هستند . اعضای ثانویه ی جنسی نر مجاری هستند که اسپرم را از بیضه ها به خارج بدن منتقل می کند . و از مجاری آوران ( Efferent Ducts ) که درون بیضه ها قرار دارد، اپیدیدیم ، کانال دفران ، آلت تناسلی و مجاری ادراری تشکیل شده است . غده ی پروستات ، غدد وزیکول سمینال و غدد کوپر اندام های ضمینه را تشکیل می دهند .
اسپرماتوزوآ در دمایی زیر تر از دمای تن ایجاد می شود . بر همین مبنا بیضه ها در بیرون از تن باطن کیسه قرار داراهستند . کیسه ی بیضه از داخل با بافت عضلانی دارتوس پوشیده شده هست که می تواند در هوای سرد کیسه بیضه را به درون بدن نزدیک کند و در هوای گرم عکس این عمل را انجام دهد . اندازه آن در حیوان ها مختلف متعدد هست . هر بیضه بوسیله یک بند به بدن متصل است . سرخرگ اسپرماتیک داخلی و سیاهرگ اسپرماتیک در نصیب قدامی و کانال وابران در قسمت خلفی بند بیضه قرار داراست .
هر بیضه به وسیله دو لایه به اسم فیبروزی به نام تونیکا واژینالیس که ادامه پرده صفاق هست پوشیده گردیده می باشد .
ساختمان
داخلی بیضه بخش درونی بیضه به وسیله غشاهای فیبری یا این که دیوارهایی به اسم سپتوم(Septum) به بخش هایی تقسیم شده میباشد که لوبول خوانده می شود .هر لوبول 4 لوله اسپرم ساز را احاطه می نماید . درون هر لوبول به وسیله بافت کانال ای که دربردارنده رگ های خونی ، اعصاب و سلول های لیدیگ می باشد . این لوله ها دارای پیچ خوردگی های فراوانی هستند لایه داخلی این لوله ها به وسیله دو گونه سلول پوشیده شده اند: سلول های اسپرماتوگونی که اسپرماتوزوئید ایجاد می کند و سلول های سرتولی که سلول های اسپرماتوگونی را تغذیه می کنند .
اعضای
ثانویه جنسی در حیوان نر لوله های آوران به وسیله مجرای باریکی به اسم آوران با اپیددییم دارای ارتباط می شوند . عبور اسپرماتوزآ با عبور از درون اپیددییم با بلوغ همراه میباشد . این بلوغ مشتمل بر تکامل و تمایز و پیدا کردن توان تحرک است . مجرای وابران اسپرماتوزوآ را از اپیددییم بیرون می نماید و به مجرای ادراری می موفقیت .
اندام
های ضمینه دستگاه تناسلی دام نر غده پروستات غده کوچکی میباشد که در بالای گردن مثانه و نزدیک به اولِ مجرای ادراری قرار دارااست . دو غده وزیکول سمینال به لوبولهای کوچک تری تقسیم می شوند که در دو طرف گردن مثانه نزدیک غده پرستات قرار دارا هستند . غدد کوپر در دو طرف مجرای ادرای قرار دارند و با ترشح مایع قلیایی منجر خنثی کردن اسیدیته منی در هنگام انزال منی می شود در راستی با این عمل منجر زنده ماندن اسپرماتوزآ می شود . غدد ضمینه تناسلی قسمتی از ترکیبات مایع اسپرم را نیز ترشح می نمایند .
سیکل
فحلی ( Estrous Cycle ) در کالبد گشایی دستگاه تناسلی حیوان ماده آشنا شدیم که ساختمان تخمدان موقعیت استوار و ثابتی ندارد و پیوسته در خلال چرخه های رشد فولیکول، تخمک گذاری، چک فولیکول و رویش وتحلیل جسم زرد رنگ تغییراتی در سطح ظاهری آن به وجود می آورد .
سیکل ایجاد نظیر در گاو دربرگیرنده یک سلسله اتفاقات معینی میباشد که پس از سن بلوغ چهره می دهد . این سیکل در گاوها به طور متوسط 21 روز ارتفاع می کشد .(در بعضا گاو در حدود 24- 17 روز ) و این شامل مهیا شدن سیستم ساخت مانند یا فحلی و آزاد شدن تخمک از تخمدان میباشد .
روز
1- 0 در این دوران گاو فحل است و در موقعیت فحلی ایستا قرار دارااست (standing heat) . روز 0 به طور میانگین 18 ساعـت ( در برخی 24- 18 ساعت) طول می کشد . در حدود 12 ساعت پس از حالت ایستایی فولیکول گراف رسیده ذیل پدیده آزاد شدن تخمک از تخمدان رها می شود و اندازه زیادی هورمون LH را از غده هیپوفیز آزاد می نماید .
روز
1 و 2 سلول ها به هم دیگر متصل می شوند و فولیکول تغییرو تحول می یابد و ماده ای با سلول های رنگ زرد رنگ به اسم کورپوس لوتئوم یا این که جسم زرد رنگ باقی می ماند . این تغیر در سلول ها به ادله هورمون های فعال بخصوص LH روی می دهد .